Diagnose
Ziekte uitsluiten of bevestigen
Goede zorg begint met het stellen van een goede diagnose. Welke ziekte heeft iemand (niet)? Alleen een juiste diagnose kan leiden tot de juiste behandelkeuzes. Bij acute hartklachten bijvoorbeeld kan met behulp van laboratoriumonderzoek (troponine bepaling) worden onderzocht of het om een hartinfarct gaat of niet. Dit maakt snelle en adequate behandeling mogelijk.
Hieronder voorbeelden van meerwaarde van laboratoriumtesten bij diagnose:
Hart en vaat
-
Hartinfarct
Troponinetest
Troponine is een eiwit dat er normaal voor zorgt dat de hartspier kan samentrekken. Als hart en hartweefsel gezond zijn, is de hoeveelheid troponine in het bloed laag. Tijdens een hartinfarct komt troponine vrij. Dit is na drie uur meetbaar in het bloed en blijft na het hartinfarct twee weken verhoogd. De troponinetest wordt gebruikt om vast te stellen of er sprake is van een hartinfarct bij mensen die met pijn op de borst op de Eerste Hart Hulp (EHH) belanden. Dat blijkt slechts bij ongeveer 20 procent het geval te zijn. Om te voorkomen dat mensen nodeloos naar de EHH worden verwezen, is de bepaling tegenwoordig ook beschikbaar als hsTroponine point-of-care test. Met deze hoog gevoelige test kan op locatie bij de patiënt de troponine worden bepaald. In combinatie met een risicoscore kan de hulpverlener meteen beslissen of iemand met pijn op de borst wel of niet moet worden opgenomen.
CK-MB-test
Creatinekinase (CK) is een enzym dat een belangrijke rol speelt bij de cellulaire energievoorziening in hart, hersenen en spieren. CK-MB is een vorm van het enzym die vooral in de hartspier voorkomt. Bij beschadiging van het hartweefsel komt het vrij. Bij een acuut hartinfarct is CK-MB na drie tot zes uur meetbaar in het bloed. De hoogste waarde wordt bereikt na 12 tot 20 uur. Daarna worden de waarden weer normaal. De CK-MB-test is minder specifiek dan de troponinetest.
-
Hartfalen
BNP en NT-proBNP
Bij een overbelaste hartspier komt er BNP (Brain-type Natriuretic Peptide), vrij uit de hartspiercellen. Onder invloed van BNP verwijden de bloedvaten waardoor het hart minder wordt belast. Naast BNP komt ook het fysiologisch niet-actieve afsplitsproduct NT-pro-BNP vrij. De bloedwaarden van beide verbindingen geven inzicht in (ernst van) hartfalen. Doordat er meerdere oorzaken kunnen zijn voor verhoging van BNP en NT-proBNP, ligt de kracht van deze test vooral in het uitsluiten van hartfalen als er wel een sterke klinische verdenking is op deze aandoening. Ook is de bepaling geschikt om effect van medicatie te volgen (monitoring) en risico op hartfalen te schatten (prognose).
-
Trombose
D-dimeertest
De diagnose trombose is soms lastig te stellen. Naast echografie en beelddiagnostiek speelt bloedonderzoek een aanvullende rol met de D-dimeertest. D-dimeren komen vrij bij de afbraak van bloedstolsels. Als deze verbindingen in het bloed worden gedetecteerd, wijst dat op een stolsel dat aanwezig is (geweest). De D-dimeertest is snel en eenvoudig, maar niet specifiek. Bij een positieve uitslag moet vervolgonderzoek uitwijzen of er sprake is van veneuze trombo-embolie (VTE); bij een negatieve uitslag kan VTE worden uitgesloten. Met een point-of-care D-dimeertest kan de huisarts bij vermoeden van trombose VTE uitsluiten.
Kanker
-
Prostaatkanker
Prostate Health Index (PHI)
PSA komt in het bloed voor als vrij PSA en gebonden PSA, en daarnaast zijn diverse PSA-precursors aanwezig. De prostate health index (PHI-test) combineert de testresultaten van drie verschillende isovormen: totaal PSA, vrij PSA en [-2]proPSA. Het quotiënt van [-2]proPSA en vrij PSA vermenigvuldigd met de wortel uit totaal PSA levert de PHI-index op. Deze combinatietest is driemaal gevoeliger dan alleen een PSA-test en is daarmee een betrouwbaardere voorspeller van prostaatkanker.
-
Blaaskanker
FISH-test
De moleculaire cytologische test detecteert blaaskankercellen in urine op basis van specifieke DNA-afwijkingen in deze cellen op de chromosomen 3, 7 en 17 en afwezigheid van de 9p21 locus. Via fluorescentie in situ hybridisatie (FISH) worden de afwijkingen zichtbaar gemaakt. De test wordt gebruikt in combinatie met de standaard diagnostische procedures bij blaaskankeronderzoek. De test detecteert blaastumoren in alle stadia en gradaties.
Infecties
-
Chlamydia en gonorroe
CT/NG-test
De diagnostische test is bedoeld om bij mensen met klachten of bij vermoeden van soa vast te stellen of er sprake is van een infectie met Chlamydia trachomatis (CT) of Neisseria gonorrhoeae (NG). Bij een bevestigende CT- of NG-diagnose kan binnen hetzelfde consult het behandeltraject worden ingezet. De CT/NT-assay is een moleculaire test die CT en NG aantoont op basis van hun DNA. Hiervoor wordt de nucleïnezuur-amplificatietest (NAAT) toegepast in combinatie met PCR-technologie. Het is een volledige geautomatiseerde methode met geïntegreerde monsterbewerking, analyse, detectie en dataverwerking. Binnen negentig minuten is het resultaat bekend. De analyzer is ook beschikbaar als point-of-care uitvoering, waardoor de test tijdens het consult kan worden uitgevoerd.
-
Luchtweginfecties
Multiplex PCR-sneltest
De multiplex-PCR-technologie vormt de basis voor syndromale diagnostiek. De test wordt uitgevoerd in een point-of-care systeem waarmee direct op locatie de diagnostiek plaatsvindt en geen tijd verloren gaat aan monstertransport en terugkoppeling van testresultaten. Het keel-neusslijmmonster wordt in een cartridge gebracht die in de analyzer wordt geplaatst. De polymerase kettingreactie vermenigvuldigt binnen één run een aantal verschillende DNA-sequenties van potentiële ziekteverwekkers. In geval van luchtweginfecties gaat het om simultane detectie van in totaal 23 virussen en bacteriën. Met deze alles-in-één-sneltest is direct duidelijk om welke luchtweginfectie het gaat en wie de veroorzaker is. Al na een uur kan de diagnose worden gesteld en de juiste behandeling worden gestart.
-
Sepsis
Multiplex PCR-sneltest
De multiplex-PCR-technologie vormt de basis voor de sneltest sepsis. Het monster wordt in een cartridge gebracht die in de analyzer wordt geplaatst. De polymerase kettingreactie vermenigvuldigt binnen één run een aantal verschillende DNA-sequenties van potentiële ziekteverwekkers. De test maakt snelle identificatie van de ziekteverwekker(s) mogelijk inclusief polymicrobiële infecties en resistentiemechanismen. Vooral in klinisch urgente situaties, zoals sepsis, is een sneltest levensreddend. Op basis van het testresultaat kan meteen de gerichte behandeling worden ingezet.
-
Urineweginfectie
Sneltest urineweginfectie inclusief bepaling antibioticagevoeligheid
De sneltest bestaat uit de combinatie van lab-on-a-chip-technologie, fasecontrastmicroscopie en een beeldverwerkingsalgoritme, geïntegreerd in een point-of-care analyzer. Hiermee kan de huisarts binnen vijftien minuten een bacteriële urineweginfectie vaststellen en binnen dertig minuten een gericht antibioticum voorschrijven.
De lab-on-a-chip-technologie maakt het mogelijk om het microbiologische laboratoriumonderzoek (urinecultuur en antimicrobiële gevoeligheidstesten) te miniaturiseren. De chip bestaat uit duizenden nanokanaaltjes waardoor het urinemonster direct, zonder voorbewerking, wordt gespoeld. Grote cellulaire componenten worden gefiltreerd en de doorgelaten bacteriecellen verzamelen zich in de nanokanalen, waar ze worden blootgesteld aan verschillende soorten en hoeveelheden antibiotica. Resistente bacteriën groeien door, terwijl gevoelige bacteriën niet of nauwelijks groeien. De celgroei wordt realtime gevolgd met behulp van fasecontrastmicroscopie en de beelden worden geanalyseerd met een slim algoritme. De analyse resulteert na dertig minuten in een antibiogram op grond waarvan de huisarts een gericht antibioticum kan voorschrijven. De behandeling van de urineweginfectie kan meteen worden gestart.
-
Virus of bacterie?
Immuunrespons-test
In plaats van direct het virus of de bacterie te detecteren, is deze test gericht op detectie van de immuunrespons op de infectie. De immuunrespons leidt tot de productie van specifieke eiwitten die vrijkomen in het bloed. De samenstelling van een combinatie van drie van deze eiwitten (TRAIL, IP 10 en CRP) is bij een virale en bacteriële infectie verschillend en vormt daarmee een biomarker om een bacteriële infectie te onderscheiden van een virale infectie. De test wordt uitgevoerd in een volledig geautomatiseerde analyzer. Op basis van de uitslag kan de arts direct beslissen of de infectie moet worden behandeld met een antiviraal middel of een antibioticum. De test voorkomt onnodig en overbodig gebruik van antibiotica.
-
Tuberculose
IGRA-bloedtest
Met de zogeheten Interferon Gamma Release Assay (IGRA) kan de tuberculosebacterie Mycobacterium tuberculosis (MTB) in bloed worden aangetoond. De test is gebaseerd op reactie van MTB met MTB-antigeen. Deze immuunreactie leidt tot afgifte van het eiwit interferon gamma. Het vrijgekomen interferon gamma wordt gedetecteerd met behulp van fluorescentie.
De meerwaarde van de bloedtest ten opzichte van de huidtest (Mantoux) voor opsporing van latente tuberculose:
- gestandaardiseerde laboratoriumtest;
- eenduidige testuitslag;
- geen kruisreactiviteit met het tuberculose-vaccin;
- eenmalig patiëntcontact (bloedafname).
Diabetes
-
Diabetes
Glucosetest
De diagnose diabetes berust op een continu (te) hoge bloedglucosewaarde. Afhankelijk van de ernst wordt de ziekte behandeld met dieet, tabletten en/of insuline injecties. Voor adequate behandeling is monitoring van de glucosewaarde cruciaal. Het venster waarbinnen die mag variëren is smal. Daarom is de regulatie een 24/7-aangelegenheid. Dat kan de patiënt zelf doen met de vingerprikglucosetest of een continue meting via een glucosesensor. Door geregelde glucosemetingen kan met adequate maatregelen de glucosewaarde in balans worden gehouden.
Hersenen
-
Ziekte van Alzheimer
Alzheimer-test
Om de ziekte van Alzheimer in lichaamsmateriaal aan te tonen, is de lumbaalpunctie de gebruikelijke aanpak. Via een ruggenprik wordt hersenvocht afgenomen. De aanwezigheid of afwezigheid van specifieke eiwitten zoals amyloïd-bèta en tau kan helpen om de ziekte van Alzheimer te bevestigen of uit te sluiten. Omdat een bloedafname veel minder belastend is, en ook eenvoudiger, dan een lumbaalpunctie, wordt hard gewerkt aan een bloedtest voor de diagnose van de ziekte van Alzheimer. Er wordt (is) een nieuwe generatie biomarkers ontwikkeld om de ziekte vroegtijdig in bloed te kunnen aantonen. De bloedtesten zijn nog in onderzoeksfase.
-
Hersenontsteking
Alles-in-één-test
De test is gebaseerd op de multiplex-PCR-technologie in een point-of-care systeem. Het via een ruggenprik afgenomen hersenvocht wordt in een cartridge gebracht die in de analyzer wordt geplaatst. De polymerase kettingreactie vermenigvuldigt binnen één run de DNA-sequenties van verschillende micro-organismen. Dit maakt het mogelijk om simultaan vijftien potentiële ziekteverwekkers te detecteren (zes virussen, acht bacteriën en een schimmel). Al na een uur kan de diagnose worden gesteld en de juiste behandeling worden gestart.
-
Ziekte van Parkinson
Parkinson-test
Er zijn (nog) geen testen beschikbaar om de ziekte van Parkinson op te sporen in lichaamsmateriaal, maar het eiwit alfa-synucleïne is beschreven als een mogelijke biomarker. Het eiwit is aangetoond in het hersenvocht van mensen bij wie de ziekte is vastgesteld. In een klinische studie is gebleken dat ook bij mensen met klachten die kunnen wijzen op een voorstadium van de ziekte het eiwit in het hersenvocht aanwezig is. In een andere studie is aangetoond dat alfa-synucleïne ook detecteerbaar is in traanvocht. Deze onderzoeksresultaten bieden perspectief voor de ontwikkeling van een eenvoudige laboratoriumtest om de ziekte van Parkinson vroegtijdig op te sporen.
Nier
-
Nierfunctie
Bloedtest kreatinine
De bloedtest meet de hoeveelheid kreatinine in het bloed. De hoeveelheid kreatinine die het lichaam produceert, is afhankelijk van de lichaamslengte en de spiermassa. Mannen hebben daardoor veelal een hogere kreatininebloedwaarde dan vrouwen en kinderen.
Urinetest kreatinine
De kreatinineklaring geeft informatie over het vermogen van de nieren om het bloed te zuiveren en afbraakproducten af te voeren via urine. Op basis van een kreatininebepaling in 24-uurs urine is het mogelijk goede informatie te krijgen over de werking van de nieren.
Combinatie kreatinine en cystatine C
Ouderen hebben vanwege minder of weinig spiermassa een lagere kreatininebloedwaarde. Door niet alleen te kijken naar kreatinine in bloed, maar ook naar cystatine C is de nierfunctietest betrouwbaarder. Vooral bij ouderen leidt deze combinatie tot een betere schatting van de nierfunctie.
Reuma
-
Reumatoïde Artritis
Anti-CCP-test